Hát Quan Lang là loại hình diễn xướng dân gian độc đáo trong lễ cưới truyền thống của người Tày. Tại huyện Văn Quan, loại hình nghệ thuật này đang được chú trọng gìn giữ, khôi phục và phát huy giá trị.
Hát Quan Lang, còn gọi là hát đám cưới, thơ lẩu, là hình thức hát đối đáp giữa đại diện họ nhà trai và nhà gái trong lễ cưới của người Tày. Đây là loại hình văn hóa dân gian mang tính nghi lễ, thể hiện sự khéo léo, tế nhị trong giao tiếp, đồng thời chuyển tải những giá trị đạo đức truyền thống như lòng hiếu thảo, sự kính trọng bề trên, sự gắn bó thủy chung trong hôn nhân và tinh thần đoàn kết giữa hai gia đình, hai dòng họ.
Một lễ cưới truyền thống thường bao gồm nhiều nghi thức như: dạm ngõ, ăn hỏi, xin dâu, đón dâu, bái tổ tiên... Trong từng công đoạn, các làn điệu Hát Quan Lang được cất lên với lời lẽ trau chuốt, giàu hình ảnh, thể hiện sự lịch thiệp, tôn trọng lẫn nhau giữa hai họ. Các bài hát thường mang nội dung ca ngợi công ơn cha mẹ, tôn vinh người phụ nữ, chúc phúc đôi uyên ương và mong ước cuộc sống hôn nhân bền chặt, ấm no.
Đặc biệt, nghi lễ dâng tấm vải "ướt khô" cho mẹ cô dâu – biểu trưng cho công lao sinh thành, nuôi dưỡng – là một nét đẹp đặc sắc, thể hiện đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, được truyền giữ qua nhiều thế hệ trong cộng đồng người Tày.
.png)
.png)
.png)
.png)
.png)
.png)
Phục dựng Lễ giao, nhận dâu (nhà gái giao dâu nhà trai đưa dâu về trình tổ) trong trong đám cưới người Tày tại xã Hữu Lễ, huyện Văn Quan
Những năm gần đây, trước sự phát triển của xã hội hiện đại và sự du nhập của các hình thức cưới hỏi mới, nhiều giá trị truyền thống, trong đó có Hát Quan Lang, đứng trước nguy cơ mai một. Trước thực tế đó, huyện Văn Quan đã triển khai nhiều giải pháp nhằm bảo tồn và phát huy giá trị của loại hình nghệ thuật này.
Huyện đã chỉ đạo các cơ quan chuyên môn phối hợp với các xã, thị trấn có đông đồng bào dân tộc Tày tiến hành kiểm kê, ghi chép, số hóa, lập hồ sơ tư liệu về Hát Quan Lang. Đồng thời, huyện đẩy mạnh việc tuyên truyền, vận động người dân duy trì tổ chức đám cưới theo nếp sống văn hóa, khuyến khích các gia đình đưa Hát Quan Lang vào nghi lễ cưới hỏi.
Thực hiện Công văn số 798/SVHTTDL-QLVHGĐ ngày 15/4/2025 của Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch tỉnh Lạng Sơn, UBND huyện Văn Quan đã chỉ đạo các cơ quan, đơn vị, UBND các xã, thị trấn phối hợp triển khai công tác lập hồ sơ khoa học di sản văn hóa phi vật thể Hát Quan lang dân tộc Tày để đề nghị đưa vào danh mục di sản văn hóa phi vật thể quốc gia năm 2025. UBND huyện giao Phòng Văn hóa, Khoa học và Thông tin chủ trì tham mưu, phối hợp tổ chức tuyên truyền, hướng dẫn, vận động cộng đồng tham gia cung cấp tư liệu, hình ảnh liên quan; cử cán bộ tham gia đoàn khảo sát và phối hợp tổng hợp thông tin phục vụ lập hồ sơ. Đặc biệt, UBND xã Hữu Lễ được giao chuẩn bị các điều kiện cần thiết về không gian, bối cảnh, trang phục, nghệ nhân... phục vụ cho việc ghi hình, xây dựng phim khoa học về Hát Quan lang. Việc lập hồ sơ nhằm bảo tồn, phát huy giá trị di sản văn hóa Hát Quan lang đặc sắc của đồng bào dân tộc Tày trên địa bàn huyện.
Một số xã, như Hữu Lễ, An Sơn… đã thành lập câu lạc bộ dân ca dân tộc Tày, trong đó có hoạt động bảo tồn Hát Quan Lang. Các câu lạc bộ thường xuyên tổ chức tập luyện, biểu diễn phục vụ sự kiện văn hóa tại địa phương, góp phần đưa loại hình này trở lại đời sống cộng đồng.
Ngoài ra, trong các kỳ liên hoan văn nghệ quần chúng cấp huyện, Hát Quan Lang cũng được đưa vào thi diễn như một hình thức bảo tồn qua biểu diễn sân khấu hóa, thu hút sự quan tâm của người dân và thế hệ trẻ.
Việc bảo tồn và phát huy giá trị của Hát Quan Lang không chỉ góp phần giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc Tày, mà còn làm phong phú đời sống văn hóa tinh thần ở cơ sở, tạo nền tảng cho việc xây dựng môi trường văn hóa lành mạnh, góp phần thực hiện hiệu quả phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”.
Hát Quan Lang không chỉ là hình thức diễn xướng dân gian đơn thuần, mà còn là biểu hiện sinh động của truyền thống đạo lý, thẩm mỹ và nhân văn trong đời sống cư dân người Tày. Trong tương lai, để Hát Quan Lang có sức sống lâu dài, bên cạnh vai trò của chính quyền địa phương và Nghệ nhân dân gian, rất cần sự đồng hành của giới trẻ – những người tiếp nối và lan tỏa nét đẹp truyền thống. /.
HOÀNG HIỀN – XUÂN TÙNG
Trung tâm VHTT và TT Văn Quan
