Trong suốt chiều dài lịch sử - Truyền thống yêu nước của quân và Nhân dân các dân tộc ở Văn Quan đều gắn liền với truyền thống yêu nước của Nhân dân các dân tộc Lạng Sơn. Trải qua các thời kỳ lịch sử đấu tranh dựng nước và giữ nước, mỗi khi có hoạ xâm lăng của các thế lực thù địch, Nhân dân các dân tộc huyện Văn Quan luôn phát huy truyền thống yêu nước, cùng Nhân dân cả nước anh dũng chiến đấu chống giặc ngoại xâm, bảo vệ Tổ quốc. Quê hương Văn Quan là nơi sinh ra và hun đúc nên người chiến sĩ cộng sản kiên trung, bất khuất, đồng chí Lương Văn Tri, đã anh dũng hy sinh vì sự nghiệp giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp, cống hiến trọn đời cho lý tưởng cao đẹp của Đảng, của cách mạng Việt Nam. Đồng chí Lương Văn Tri được Đảng, Nhà nước ghi nhận là cán bộ lãnh đạo tiền bối tiêu biểu của Đảng và cách mạng Việt Nam, là niềm tự hào to lớn của Đảng bộ, chính quyền, quân và dân các dân tộc huyện Văn Quan.
Toàn cảnh thị trấn Văn Quan trên đà phát triển.
Huyện Văn Quan ngày nay là một vùng đất cổ của quốc gia Việt Nam. Thời Bắc thuộc, Văn Quan là đất châu Văn. Thời kỳ nước nhà độc lập Đinh - Lê - Lý vẫn là đất châu Văn. Thời Lê sơ, niên hiệu Hồng Đức thứ 21 gọi châu Văn Lan. Đầu thế kỷ XIX gọi châu Văn Quan. Đến cuối thế kỷ XIX tên Văn Quan không còn do chia tách huyện. Sau ngày hoà bình lập lại 1954 đổi châu thành huyện Điềm He.
Ngày 16 tháng 12 năm 1964 Chính phủ ban hành Quyết định số 177/QĐ-CP, về việc điều chỉnh địa giới của một huyện thuộc các tỉnh Lạng Sơn, Yên Bái và Thanh Hóa. Theo Quyết định này huyện Văn Quan được thành lập trên cơ sở sáp nhập 6 xã thuộc huyện Bằng Mạc vào huyện Điềm He. Từ đây, huyện Văn Quan chính thức trở thành một đơn vị hành chính trên bản đồ Việt Nam. Khi mới thành lập, toàn huyện có 23 xã; trong đó có 17 xã của huyện Điềm He (Phú Mỹ, Việt Yên, Trấn Ninh, Vân Mộng, Vĩnh Lại, Song Giang, Văn An, Khánh Khê, Đồng Giáp, Tràng Các, Chu Túc, Tràng Phái, Tân Đoàn, Tràng Sơn, Đại An, Xuân Mai, Hoà Bình) và 06 xã của huyện Bằng Mạc (Yên Phúc, Bình Phúc, Tri Lễ, Hữu Lễ, Tú Xuyên và Lương Năng). Đến ngày 30/01/1985, thị trấn Văn Quan được thành lập; lúc này huyện Văn Quan có 23 xã và 01 thị trấn, với 187 thôn, phố.
Thực hiện Nghị quyết số 818/NQ-UBTVQH14, ngày 21 tháng 11 năm 2019 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về việc sắp xếp các đơn vị hành chính cấp xã thuộc tỉnh Lạng Sơn. Theo đó, sau khi thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính, huyện Văn Quan có 17 đơn vị hành chính (16 xã và 01 thị trấn), với 122 thôn, phố.
Thực hiện Nghị quyết số 1246/ NQ-UBTVQH15 ngày 24/10/2024 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về sắp xếp đơn vị hành chính cấp xã của tỉnh Lạng Sơn giai đoạn 2023 - 2025. Theo đó, sau khi thực hiện sắp xếp đơn vị hành chính, huyện Văn Quan hiện có 15 đơn vị hành chính (14 xã và 01 thị trấn), với 121 thôn, phố.
Các đồng chí lãnh đạo huyện dự Hội nghị công bố Nghị quyết số 1246/NQ-UBTVQH15 ngày 24/10/2024 của Ủy ban Thường vụ Quốc hội về sắp xếp ĐVHC cấp xã của tỉnh Lạng Sơn, giai đoạn 2023 - 2025 và các Quyết định của Huyện uỷ, HĐND,UBND về tổ chức bộ máy, nhân sự xã Khánh Khê.
Trong 60 năm qua, từ một huyện có điểm xuất phát thấp, cơ sở vật chất và kết cấu hạ tầng phục vụ sản xuất, dân sinh còn thấp kém; đời sống Nhân dân còn nhiều khó khăn, thiếu thốn cùng với thiên tai, dịch bệnh xảy ra… đã ảnh hưởng đến sản xuất và đời sống của Nhân dân. Song được sự quan tâm lãnh đạo, chỉ đạo sâu sát và hỗ trợ kịp thời của Trung ương, của tỉnh; với tinh thần tự lực tự cường, cần cù, sáng tạo và bằng các phong trào thi đua thiết thực, cụ thể, Đảng bộ, chính quyền, quân và dân các dân tộc huyện Văn Quan đã đoàn kết một lòng, đồng tâm hiệp lực, phát huy truyền thống cách mạng anh hùng và những tiềm năng, thế mạnh của địa phương, vượt qua khó khăn, phát triển huyện đạt được những thành quả quan trọng đáng khích lệ, tự hào trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa - xã hội, quốc phòng an ninh, xây dựng Đảng, xây dựng hệ thống chính trị, góp phần xây dựng huyện phát triển toàn diện, bền vững.
Đặc biệt từ giai đoạn 2020 đến 2024, được sự quan tâm của Trung ương, của tỉnh, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc huyện Văn Quan tiếp tục phát huy truyền thống cách mạng, vận dụng sáng tạo đường lối đổi mới của Đảng, nỗ lực phấn đấu, đạt được những thành tựu quan trọng, toàn diện trên các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội; đời sống Nhân dân dần được cải thiện về vật chất, tinh thần, Nhân dân tin tưởng vào đường lối, chủ trương của Đảng, Nhà nước, vẫn một lòng son sắt đi theo Đảng, theo Bác Hồ để xây dựng quê hương. Đến nay kinh tế của huyện tiếp tục phát triển và chuyển dịch đúng hướng; tốc độ tăng trưởng tổng giá trị sản xuất trên địa bàn bình quân đạt 7,2%. Thu nhập bình quân đầu người ước đạt 48 triệu đồng/người/năm. Việc phát triển các thành phần kinh tế được quan tâm, trên địa bàn toàn huyện có 1.816 hộ kinh doanh; có 33 hợp tác xã và 48 doanh nghiệp. Tổng diện tích gieo trồng toàn huyện hơn 9.345 ha, đạt 103,8%KH. Công tác chăm sóc cây trồng, bảo vệ rừng trên địa bàn huyện đạt kết quả bền vững. Tỷ lệ che phủ rừng đạt trên 62,5%. Hệ thống giao thông trong huyện cơ bản được cứng hóa: Đường trục xã, đường trục thôn đạt 100%; đường ngõ xóm, nội đồng đạt trên 68,6%; Chăn nuôi được duy trì, nuôi cá lồng tiếp tục được quan tâm thực hiện, toàn huyện duy trì khoảng 219 lồng. Chương trình MTQG xây dựng nông thôn mới được đặc biệt quan tâm, đến nay có 8 xã đạt chuẩn nông thôn mới (Tràng Phái; Yên Phúc; Tân Đoàn; Hữu Lễ; Tú Xuyên, Điềm He, Bình Phúc, Liên Hội); trong đó có xã Điềm He đạt chuẩn nông thôn mới nâng cao. Trung bình toàn huyện đạt 12,25 tiêu chí/xã và chỉ tiêu NTM nâng cao đạt 4,86 tiêu chí/xã. Chương trình mỗi xã một sản phẩm (chương trình OCOP) đạt được kết quả tích cực, đến nay huyện có 15 sản phẩm. Trên địa bàn huyện Văn Quan có 12 di tích lịch sử văn hóa được xếp hạng các cấp, trong đó có 02 di tích cấp quốc gia, 10 di tích lịch sử cấp tỉnh.
Lễ công bố xã Điềm He đạt chuẩn NTM nâng cao.
Các chế độ, chính sách bảo đảm, an sinh xã hội được triển khai thực hiện kịp thời, đúng quy định. Công tác quản lý quy hoạch, cấp phép xây dựng, trật tự đô thị - trật tự xây dựng trên địa bàn, công tác quản lý môi trường được tăng cường; công tác tiếp công dân, đối thoại với Nhân dân, giải quyết khiếu nại, tố cáo được thực hiện đúng quy định.
Chất lượng giáo dục được nâng lên, có sự chuyển biến tích cực. Mạng lưới trường lớp ở các cấp học, bậc học phát triển đồng bộ và hiện đại. Đến nay trên địa bàn huyện có 48 trường học, 13.935 học sinh; hiện có 26 trường đạt chuẩn quốc gia. Thiết chế văn hóa, y tế ngày càng được quan tâm đầu tư đúng mức, đến nay có 86/112 nhà văn hoá thôn đạt chuẩn về cơ sở vật chất, trang thiết bị theo Bộ tiêu chí nông thôn mới giai đoạn 2021-2025. Hệ thống mạng Internet và điện lưới đến tận 15/15 xã, thị trấn. Công tác chăm sóc sức khỏe và chữa bệnh ngày càng đáp ứng nhu cầu cho Nhân dân.
Hệ thống trường, lớp trên địa bàn huyện được đầu tư khang trang.
Song song với phát triển kinh tế- xã hội, việc tăng cường công tác quốc phòng - an ninh, giữ vững trật tự an toàn xã hội được xem là nhiệm vụ trọng yếu thường xuyên, góp phần bảo vệ cuộc sống bình yên cho Nhân dân. Trong những năm qua, mặc dù có những lúc tình hình thế giới, trong nước diễn biến phức tạp, nhưng huyện vẫn bảo đảm ổn định về an ninh chính trị. Nền quốc phòng toàn dân, thế trận quốc phòng toàn dân gắn với thế trận an ninh nhân dân được củng cố, tăng cường. Diễn tập khu vực phòng thủ cấp huyện, xã được triển khai đúng kế hoạch, đạt kết quả tốt trở lên; khả năng sẵn sàng chiến đấu của lực lượng vũ trang ngày càng được nâng cao, đáp ứng yêu cầu nhiệm vụ bảo vệ Tổ quốc trong tình hình mới. Công tác tuyển chọn, gọi công dân nhập ngũ được triển khai chặt chẽ, hằng năm tỷ lệ giao quân đạt 100% chỉ tiêu. Các chính sách đối với lực lượng vũ trang và hậu phương quân đội được triển khai thực hiện có hiệu quả. Tiềm lực quốc phòng, an ninh ngày càng được tăng cường, đáp ứng yêu cầu xây dựng huyện thành khu vực phòng thủ cơ bản, liên hoàn, vững chắc.
Phong trào toàn dân bảo vệ an ninh Tổ quốc được triển khai có hiệu quả, không để xảy ra biểu tình, bạo loạn. An ninh chính trị nội bộ, an ninh nông thôn và trật tự an toàn xã hội được bảo đảm; đến nay có 15/15 xã, thị trấn đã thực hiện việc bố trí công an chính quy về đảm nhiệm các chức danh công an xã.
Công tác xây dựng Đảng và hệ thống chính trị được huyện xác định là nhiệm vụ then chốt, thường xuyên và được tiến hành toàn diện, đồng bộ, có hiệu quả trên tất cả các mặt chính trị, tư tưởng, đạo đức, tổ chức và cán bộ.
Với những đóng góp to lớn đó, Đảng bộ, chính quyền và Nhân dân các dân tộc huyện Văn Quan đã được phong tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng vũ trang nhân dân thời kỳ chống Pháp; Huân chương Lao động hạng Ba của Chính phủ, Huân chương Lao động hạng Ba và Huân chương Quân công Hạng Nhì của Hội đồng nhà nước, 01 xã được phong tặng danh hiệu anh hùng lực lượng vũ trang Nhân dân và 2.352 huân huy chương các hạng cho cá nhân. Huyện Văn Quan vinh dự được công nhận là vùng An toàn khu và 11 xã được công nhận là xã An toàn khu, trong thời kỳ kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ thuộc tỉnh Lạng Sơn theo Quyết định số 495/QĐ-TTg ngày 11/6/2024 của Thủ tướng Chính phủ.
Lễ công bố Quyết định của Thủ tướng Chính phủ công nhận xã an toàn khu, vùng an toàn khu trong thời kỳ chống Pháp, chống Mỹ và kỷ niệm 114 năm ngày sinh đồng chí Lương Văn Tri.
Sáu mươi năm - một chặng đường lịch sử, những thành tựu mà cán bộ, đảng viên, Nhân dân và lực lượng vũ trang huyện Văn Quan đạt được bằng chính sự nỗ lực kiên cường vượt lên mọi khó khăn, thử thách, với tinh thần yêu quê hương, đất nước nồng nàn, với ý chí tiến công cách mạng thời đại Hồ Chí Minh là quãng thời gian không thể nào quên. Đây sẽ là một trong những trang sử vàng lấp lánh tô thắm thêm truyền thống vẻ vang của quê hương Văn Quan, để con cháu hôm nay và mai sau trân trọng, giữ gìn và phát huy./.
Hoàng Hiền - Đức Tôn
